[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Oczywiście  gdzieś u kresu drogi w  służbie sztuce mamił i przyciągał firmament praw-
dziwych  gwiazd . Jednak nawet osiągnięcie pozycji gwiazdy nie zdejmowało z aktorki
odium dwuznaczności; jej pozycja  jeśli nie społeczna, to na pewno  moralna była przesą-
dzona i zdeterminowana już w momencie  wstąpienia na scenę , a często (jako iż był to za-
wód dziedziczny, rodzinny) jeszcze przed urodzeniem. Doświadczyła tego nawet największa
gwiazda polskiego teatru Helena Modrzejewska, o której pisał Zbigniew Raszewski:
75
Własne nieślubne pochodzenie i nieślubne dzieci, dwuznaczna pozycja społeczna, banicja
towarzyska  trudno o lepszy przykład sytuacji, w której można było dostąpić sławy i powo-
dzenia, ale razem z utratą godności osobistej.
***
Choć w dojrzałych dramatach Czechowa tematyka teatralna pojawia się właściwie tylko
raz  właśnie w Mewie  wszystko, o czym mówi przy okazji Niny Zariecznej, jest już za-
warte wcześniej w opowiadaniach. Ich realizm, mimo całej swej skrótowości, jest jakby lite-
racką ilustracją wywodów historyków teatru. I na odwrót... Kiedy czytamy wstrząsającą
Z
mierć aktora Czechowa, przypomina się kolejny fragment eseju Dąbrowskiego:
%7łycie tułacze wędrownych aktorów szarpiące nerwy niepokojem, egzystencja z dnia na dzień,
w niepewności, postarzała wcześnie tak mężczyzn, jak i kobiety. Aktorów prowincjonalnych
czekała przeważnie przykra starość; sterane zdrowie i praca w ciężkich warunkach załamy-
wała często i wykańczała młodych stosunkowo ludzi. Osoby pochodzące z większych miast
dostawały się przez starania do tamtejszych towarzystw opiekujących się starcami i kończyły
żywot w przytułkach. Z
mierć oczekiwała często aktorów po szpitalach, a potem  pogrzeb we
wspólnym dole dla ubogich.
Nędza, najdotkliwsza materialna nędza była ich najwierniejszą towarzyszką życia. A drugą
 wódka, wszechobecna, lejąca się obficie przy lada okazji, lub bez, pita po to, by uczcić suk-
ces albo zagłuszyć ból  wszystko jedno.  Baron podbiera  urzędowy spirytus i spija resztki
szampana po bankietach,  Krytyk nie potrafi się oprzeć zniżce dla aktorów, przepija się cały
dochód z benefisu, okolicznościowe  amposze , a nawet album otrzymany z okazji jubile-
uszu. Mijają miesiące i lata rauszu w atmosferze wiecznej beztroski i zabawy, a refleksja, że
przepiło się i rozmieniło na drobne całe życie (Kalchas, Z
mierć aktora) przychodzi jak zwykle
za póz
no.
Bo przez te wszystkie lata zastępowała ją niezbędna w tym zawodzie nadzieja: na sukces,
powodzenie u publiczności, sowite  amposze po benefisie, wreszcie na niezależność finan-
sową, która pozwoliłaby założyć własną antrepryzę gdyż, oczywiście prawie każdy aktor (jak
bohaterowie opowiadań Krytyk, Po benefisie, Portfel) uważał, iż to właśnie on najlepiej po-
prowadziłby przedsiębiorstwo, wymyślając oryginalny repertuar i znajdując nowe miasta god-
ne odwiedzenia. Rzeczywistość wyglądała niestety zgoła inaczej. Dąbrowski:
Prawie wszędzie jednak zawodziła frekwencja. Dyrektor zrozpaczony wywieszał wtedy w mie-
ście półtorałokciowy afisz o porywającym tytule i dziesięciu podtytułach poszczególnych ob-
razów atrakcyjnej i sensacyjnej  bomby lub dawał na scenie najnowsze, głośne dzieło,
ostatnią premierę warszawską, w nędznej obsadzie i lichej oprawie dekoracyjnej. Publiczność
albo pozwalała się nabierać, albo broniła się przed naciąganiem.
Niebotyczne plany na przyszłość i szmira codzienności  to dwa bieguny  artystycznego
życia, którego nędza, miałkość, a przede wszystkim  konkurencyjność, nie sprzyjały przyjaz
-
ni, lojalności, zawodowej solidarności. Trzydzieści sześć miast! I cóż?  powiada bohater Ju-
bileuszu tragik Tigrow  Nie było dnia w mym życiu, abym nie padał ofiarą podłej intrygi. I
zapewne nie było też w życiu prowincjonalnej trupy dnia bez jakiegoś spisku, a przynajmniej
76
podstÄ™pu  jak w ZemÅ›cie, gdzie komik zrywa benefis swej koleżanki  ingénue, gdyż ta nie
chciała mu pożyczyć... szlafroka.
Cały zespół szczególnie uważnie pilnował antreprenera (gdyż zdarzało mu się uciec z ka-
są), a antreprener grabił swoją trupę, jak tylko mógł (opowiadanie Impresario pod kanapą). A
przecież i tak dochodziło często do nieuniknionej ostateczności  bankructwa. Raz jeszcze
Stanisław Dąbrowski:
W razie bankructwa i ustąpienia dyrektora, aktorzy organizowali towarzystwo działowe spół- [ Pobierz całość w formacie PDF ]