[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wr ( ) ujemny. Deviatio septi nasi dextroversa [...] Ona., jego córka. Piękna, wrysowana w
czerń garniturów.
Hiatus między podmiotem a światem zewnętrznym, zamiast niknąć, pogłębia się w miarę
mobilizacji aparatu poznawczego, uściślania opisu. Rzeczy jeszcze bardziej obojętnieją,
pozbywają się swoich tradycyjnych znaczeń, odstępują od nadanego im przez ludzi sensu.
Z
wiadomość płynie własną, nie zsynchronizowaną z procesami rzeczywistości, nieważną
strużką, pogrąża się, gubi we własnych kompleksach, obsesjach, niemożnościach. Rzeczy
wyłączają bohatera z potoczności psychicznych i społecznych układów, utrudniają także
nawiązanie kontaktu z innymi postaciami. W najgłębszym swoim sensie proza Pasternaka
mówi o natarczywości i agresywności przedmiotów, wytworów we współczesnym świecie
ludzkim, o ich dominacji, znaczącym wpływie na kształt naszych losów, o reifikacji
stosunków międzyosobowych. Idolencja, nieudolność psychiczna bohatera może być
rozumiana jako efekt anonimowości, bezdusznego obrządku dwudziestowiecznej cywilizacji.
Podjęta w Zapamiętywaniu nagiej córki problematyka  a także sposób jej realizacji 
bardziej zdaje się tkwić w tradycji francuskiej prozy (i filozofii) aniżeli w, przyznajmy, na
ogół nieambitnym w dziedzinie warsztatu, kręgu doświadczeń naszej nowej powieści. Widać
w książce pewne wpływy reistycznego światopoglądu Robbe-Grilleta, gdzieniegdzie
przebijają nurty personalizmu. Pasternak jednak na każdej stronie próbuje uciekać i od tych
wyniesionych z nurtu antypowieści  jak od wszystkich innych  schematów postępowania
64
narratorskiego i ustaleń filozofii. Oczywiście z różnym skutkiem. Nie zawsze może bawić
czytelnika na przykład wyliczanka składu chemicznego organizmów lub przebiegu procesów
trawiennych. Wątek  reistyczny powieści zdaje się przy tym niekiedy odstawać od anegdoty
fabularnej.
65
Znaki czasu
Przystępując do odczytywania Jastrunowego dzieła, interpretatorzy najczęściej silniej
wytężają swój  słuch metafizyczny aniżeli historyczno-literacki. Eksploracje poetyckie
Jastruna  jeżeli można tak rzec  zmierzają w raz ustalonym, obranym kierunku. Jednolitość,
zwartość widzenia rzeczywistości oraz kształtu lirycznej wypowiedzi zostaje zakłócona,
nadszarpnięta  co prawda na krótki czas  przez przeżycia okupacyjne i bezpośrednio
powojenne: wtedy ta poezja, która pochylała się nad bardzo indywidualnymi, osobistymi
aspektami przemijania, która podnosiła sprawę śmierci jako bardzo intymnego doświadczenia
ludzkiego, zostaje jakby porażona grozą wojenną, perspektywą śmierci totalnej, fabrycznej,
strywializowanej, odhumanizowanej, i odchodzi od swych zainteresowań uniwersalnych,
ontologicznych ku bardziej konkretnym, przyziemnym, społecznym. Ale już po kilku
tomikach, takich jak Rok urodzaju, Barwy ziemi, Poemat o mowie polskiej, Jastrun wraca do
swych Genez i spraw  większych od życia .
U z
ródeł koncepcji poetyckiej Jastruna można by postawić impuls d o c i e k a n i a
czasu. Przeczucie przepływu czasu, przemijania  doznawane w sposób bardzo natrętny,
bolesny, prawie zmysłowy i przekazywane czytelnikowi w najrozmaitszych konkretyzacjach
 jest jednym z podstawowych kryteriów czujności lirycznej poety. Pojmijmy ten czas jednak
nie eufemistycznie i nie szablonowo, ale w jego wielospiętrzeniu, wielopłaszczyznowości,
wielowymiarowości, rozmaitości znaczeń i sposobów materializowania się. Zawiera się w
jego pojęciu i czas podmiotu, i czas jednostki ludzkiej, i życia, i historii, i wreszcie w ogóle
czas natury, który umysł nasz może rozpoznać tylko w formie symbolicznego znaku
nieskończoności. Fundamentalną dla poezji kwestią jest spostrzeżenie pozorności,
nieuchwytności, iluzoryczności zjawisk określanych wspólnym mianem czasu.
Ludzką ułomnością jest brak jednego zmysłu czy jednej  umiejętności  mianowicie
adekwatnej percepcji czasu, odczucia synchronii procesów i zjawisk. Pamięć nie tylko gubi
zdarzenia, plącze znaczenia, porzuca najtrwalsze niekiedy i najgłębsze nasze przeżycia, ale i
odkształca, wypacza, zakłamuje, deformuje, zatraca proporcje, oszczędza często tylko drobne,
nie liczące się detale i ułamki; pamięć jest wybiorcza, tendencyjna, kunktatorska, myli prawdę
ze snem, chwilkÄ™ z wiekiem. W swoim dociekaniu, przedzieraniu siÄ™ ku esencji zagadki bytu
Jastrun natrafia ciągle na iluzje i zafałszowania czasu. Oto podsuwa się naszej wyobraz
ni
pozór rozwoju, ewolucji, w ogóle dynamiki trwania, kiedy w gruncie rzeczy  ruch w czasie
jest ruchem po kole, po tym samym  czy może w tym samym  kole. Wszystko już było,
teraz
niejszość jest tylko zwierciadlanym  poziomym  powtórzeniem iluś tam tysięcy
przeszłości, cykl przyrody jest wiecznym nawrotem do tego samego szablonu. Obserwacja ta
staje się poetycką obsesją Jastruna już od pierwszych jego wierszy zebranych w tomiku
Spotkanie w czasie (1929), np.:
Powrocie zjawisk! zmian powtarzalności!
Opadłyż kiedy owoce na ziemię?
[...]
Soczystym kłączem wrasta wiosna w zimę,
Ciężar jesieni, dz
więczny lata przepych
To tylko imiÄ™...
Obsesja ta przybiera różne formy i inspiruje różne refleksje liryczne; interesujący kształt
znajduje w programie jednego z nowszych zbiorków, w wydanej w 1964 roku Strefie
owoców:
66
Wciąż gubię w swojej ślepocie
Widoki czasu, przechodzÄ™
Przez siebie i wiem, że tracę
%7Å‚ycie po drodze...
(Po drodze)
Albo:
Ta sama przestrzeń ileż ma w sobie okolic.
Nawet nasz własny gniew wygraża nam pięścią.
Wczorajsza sprawiedliwość dziś nie przyzna racji...
(W błysku)
Wątek powtarzalności przeżyć i krajobrazów, rutyny życia, monotonnego, powrotnego
rytmu oddechów, czynności bytowych, pór roku uzyskuje w obrazowaniu poetyckim Jastruna
zgrabną projekcję: sublimuje się właśnie w toposie koła, który to topos można uznać za jeden
z najoryginalniejszych i funkcjonalnych (nie tylko ze względu na niesłychanie bogate
rozwinięcie motywu) znaków wyobraz
ni poety. Interpretowany dosyć często
oksymoronicznie trop koła  synonimu jak gdyby  toczącego się stania  pojawia się w
całym przekroju twórczości autora Genez w najróżniejszych trawestacjach, odmianach, [ Pobierz całość w formacie PDF ]