[ Pobierz całość w formacie PDF ]

żyć, że przy niektórych przymiotnikach różne języki wykorzystują do nazwania
danej cechy takie rdzenie pie., które mają wprawdzie odmienne brzmienie, ale ich
znaczenie mieści się w tym samym polu semantycznym. Na przykład cecha
d o b r y oznaczana jest w językach słowiańskich przez przymiotniki wywodzą-
ce siÄ™ z pie. rdzenia *dhab- o znaczeniu  dopasowany, dobrany, odpowiedni .
Podobnie w językach germańskich rdzeń *gad-, będący z
ródłem dla np. ang.
good, nm. gut, ma znaczenie  być odpowiednim, dopasować, łączyć . W słowiań-
skim i germańskim obrazie świata dobre było zatem to, co pasujące, odpowied-
nie, stosowne, podczas gdy w językach romańskich interpretacja tej cechy mieś-
ciła się w kategoriach BYCIA CENNYM, CZCZONYM.
4.4.2. Również cecha z ł y znajduje podobną interpretację w językach sło-
wiańskich i germańskich (chociaż w tym wypadku musimy wyłączyć z analizy
język angielski i przyjrzeć się niemieckim przymiotnikom schlimm i schlecht).
W grupie słowiańskiej cechę z ł y nazywa się przez wykorzystanie pie. rdzenia
*%1Å„huel- o znaczeniu  krzywo, stromo . Etymologia zaÅ› nm. schlimm wyprowa-
dzona z germańskiego rdzenia *slimba to też  krzywo, ukośnie, pochyło . W obu
wypadkach złe jest to, co krzywe, nieproste. Gdyby uciec się do potocznej meta-
fory, można by powiedzieć, że zły jest  ten, kto idzie krętymi ścieżkami zamiast
dążyć prostą drogą . Być może, również w skojarzeniu z drogą (niebezpieczną,
na której można upaść) trzeba by rozumieć nm. schlecht wywodzące się z ger-
mańskiego pnia *slikto  śliski, równy, gładki .
4.4.3. Idąc dalej w poszukiwaniu podobieństw między językami, należałoby
zwrócić uwagę również na przymiotniki nazywające cechę s t a r y, których ety-
mologie w językach słowiańskich i germańskich wydają się także należeć do te-
go samego pola semantycznego, por. ger. *al-  rosnąć, wyżywić i słow. *stha-
ros  gruby, pewnie stojący , a także na sugerowany przez autorów słowników ety-
mologicznych zwiÄ…zek miÄ™dzy cechami m Å‚ o d y, m a Å‚ y, z Å‚ y. Oto m³ody wy-
104 Aleksandra Niewiara
prowadzany jest z rdzenia *mel-  miÄ™kki, drobny, delikatny , podobnie ma³y,
small z *mel-  rozdrobnić albo z grec. m½lon  owca, koza, maÅ‚e zwierzÄ™ , a też
z łac. malus  zły, o niewielkiej wartości . Z kolei w niejasnej etymologii romań-
skich odpowiedników polskiego przymiotnika z³y jednÄ… z możliwoÅ›ci eksplika-
cyjnych jest odesÅ‚anie do wspomnianego grec. m½lon. JeÅ›li uznać te wywody ety-
mologiczne za poprawne, musielibyśmy przyjąć, że we wspólnym językom indo-
europejskim obrazie świata negatywnie były oceniane cechy, takie jak: młodość,
małość, kruchość, delikatność jako te, które kojarzą się z możliwością łatwego
zniszczenia, z bezbronnością.
5. Poza opisanymi podobieństwami w sposobie interpretowania świata zna-
lez
ć można w analizowanym materiale i różnice. Widzimy pewną odmienność
grupy romańskiej, bardziej może konsekwentnej w utrzymywaniu starych form.
Najciekawsze jednak wydają się przykłady zmian, które zaszły na gruncie poje-
dynczych języków i musiały być spowodowane względami kulturowymi. Obser-
wujemy to w angielskim przymiotniku bad, który pojawia się w okresie staroan-
gielskim i pochodzi z baedel  hermafrodyta , baedling  zniewieściała osoba .
Podstawa wartościowania zawarta w tym wyrazie świadczy niewątpliwie o kul-
turowej niższości kobiety w angielskim społeczeństwie tego czasu.
6. W zaprezentowanych badaniach poddano analizie niewielki wycinek
słownictwa  zaledwie kilka przymiotników, zatem i wnioski, które mogłyby
podsumować nasze rozważania, muszą być bardzo skromne. Zaobserwowane
podobieństwa w językowym obrazie świata języków indoeuropejskich, a zwła-
szcza słowiańskich i germańskich, mogą mieć charakter przypadkowy i nie do-
tyczyć innej leksyki. Sama metoda, biorąca za podstawę badań często niejasne
etymologie, jak chyba każda analiza historyczna, pozwala jedynie na postawie-
nie hipotez. Mimo to przydatność badań etymologicznych w odtwarzaniu języ-
kowego obrazu świata  w perspektywie diachronicznej i porównawczej  wyda-
je się niezaprzeczalna. Przy braku w wielu językach starszych tekstów pisanych
jest to właściwie jedyna metoda pozwalająca na cofnięcie się w badaniach do cza-
sów najdawniejszych; do okresu, w którym mogła istnieć wspólnota indoeuropej-
ska, potem do czasów, kiedy języki i kultury oddalały się od siebie. Użyte w ta-
kim celu analizy etymologiczne pozwalajÄ… na obserwacjÄ™ zmian zachodzÄ…cych
w psychice?, myśleniu?, postrzeganiu świata? naszych przodków. W tym sensie
etymologia staje się  psychoanalizą językoznawstwa.
Etymologia a odtwarzanie JOS 105
Bibliografia
Block Oskar, Wartburg von Walther (1975), Dictionnaire étymologique de la langue française,
Paris.
Boisacq Émile (1923), Dictionaire étymologique de la langue grecque, Heidelberg.
Brückner Aleksander (1985), S³ownik etymologiczny jêzyka polskiego, Warszawa.
Klein Ernest (1966), Comprehensive Etymological Dictionary of the English Language, Amsterdam
 London  New York.
Kluge Friedrich, Götze Alfred (1951), Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, Berlin.
Lehr-SpÅ‚awiÅ„ski Tadeusz (1947), Jêzyk polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, Warszawa.
Machek Vaclav (1971), Etymologický slovník jazyka èeského, Praha.
Sadnik Linda, Aitzetmüller Rudolf (1955), Handwörterbuch zu den altkirchenslavischen Texten,
Heidelberg.
Safarewicz Jan (1986), Jêzyk starogrecki, [w:] Jêzyk indoeuropejski, pod red. Leszka Bednarczu-
ka, t. I, Warszawa.
Skok Peter (1973), Etimologijski rjeènik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Zagreb.
SÅ‚awski Franciszek (1954-1983), Etymologiczny s³ownik jêzyka polskiego, Kraków.
Vani%0Å„ek Alois (1877), Griechisch-lateinisches etymologisches Wörterbuch, Leipzig.
Vasmer Max (1967), Etymologièeskij slovar russkogo jazyka, Moskva.
Walde Alois (1906), Lateinisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg.
Whorf Benjamin L. (1982), Jêzyk, myS
l i rzeczywistoS
æ, przeÅ‚. Teresa Hołówka, Warszawa. [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]